Vervang deze tekst door een multi image element of verwijder deze instructie

Gentech: een zegen of een plaag?

Gentech is onmisbaar bij de productie van sommige medicijnen en geeft ons straks aardappels die bestand zijn tegen droogte. De keerzijde? Monoculturen, oppermachtige zaadproducenten en vraagtekens over het gezondheids- en milieu-effect op de lange termijn. In dit artikel zetten we de voors en tegens van gentech op een rij.

659x bekeken

Oeps! Geen video

Je kunt de video over dit onderwerp niet kijken omdat je een vereiste cookie hebt uitgeschakeld. Toch zien?
Kies een andere cookie-instelling
Of kijk deze video op youtube.com

ASN Bank is niet principieel tegen het gebruik van genetische modificatietechnieken, ook wel gentech genoemd. We zien dat er belangrijke positieve kanten aan zitten: het verhoogt de beschikbaarheid van voedsel in de wereld en het speelt een belangrijke rol bij de productie van medicijnen. Maar we zijn ook kritisch. Hoe kritisch? Dat zie je in de video met duurzaamheidsadviseur Stef Driesen. Of lees je in dit artikel.

Veredeling = geen gentech

Veredeling bestaat al heel lang. Vroeger nam men een plant met de meeste zaden en kruiste die bijvoorbeeld met een plant die goed tegen droogte kon. Het doel: beide gunstige eigenschappen in één plant krijgen. Zo’n proces kon tientallen jaren van experimenteren in beslag nemen. Erfelijke eigenschappen van een plant worden bij veredeling indirect gewijzigd.

Gentech bespaart tijd

In de vorige eeuw ontdekten wetenschappers een nieuwe manier om erfelijke eigenschappen direct aan te passen. Hoe? Door in het laboratorium een stukje erfelijk materiaal met een gewenste eigenschap van het ene organisme in te brengen bij het DNA van een ander. En zo een plant, bacterie, schimmel of zelfs een dier nieuwe of aangepaste eigenschappen te geven. Het betekende niet alleen een tijdsbesparing van tientallen jaren, maar ook dat soorten heel nieuwe eigenschappen konden krijgen. In de VS wordt deze techniek tegenwoordig bij het verbouwen van maïs, soja en katoen op grote schaal toegepast. In Europa en zeker in Nederland houden we de boot nog af. De vraag is of die houding zo blijft met de komst van een nieuwe en revolutionaire gentechniek: CRISPR-Cas. Met deze techniek is de mate van precisie bij het knippen uit DNA en plakken in DNA nog groter dan bij andere technieken en ook eenvoudiger, sneller en goedkoper.

Termen door elkaar gebruikt

Er zijn veel verschillende termen die vaak door elkaar worden gebruikt. Met gentech bedoelen we alle niet-natuurlijke technieken om erfelijk materiaal op een directe manier aan te passen. Dus zowel genetische modificatie als gene-editing, net als in de richtlijn van de EU over genetische modificatie.

Gentech: de voors

Genetische modificatie heeft een wereld aan mogelijkheden geopend. Met name sinds de jaren ’90 zijn de toepassingen van gentech uitgebreid.

Onmisbaar bij productie sommige medicijnen

Genetische modificatie wordt al lange tijd en op grote schaal gebruikt voor de productie van bepaalde medicijnen. Denk bijvoorbeeld aan insuline voor diabetespatiënten. Dit wordt gemaakt door bacteriën waarbij het menselijke insulinegen is ingebouwd. Deze insuline redt iedere dag weer het leven van tienduizenden mensen. Of ‘menseigen’ bloedstollingsproducten zonder het risico van allergische of afstotingsreacties.

Gentherapie

Met gentherapie kunnen in de toekomst wellicht erfelijke aandoeningen als taaislijmziekte en de ziekte van Huntington genezen worden. Door de CRISPR-Cas-technologie is dat een stuk eenvoudiger en efficiënter geworden. In de praktijk is het nog niet zover dat gentherapie al breed beschikbaar is maar de verwachting is dat dat niet lang meer gaat duren.

Sterkere gewassen

Ook in de landbouw zijn genetisch gemodificeerde gewassen bezig aan een opmars. Het gros van de soja en maïs die in Zuid-Amerika wordt verbouwd, is van een genetisch gemodificeerde variant. Deze gewassen zijn bijvoorbeeld beter bestand tegen onkruidbestrijdingsmiddelen, zodat de opbrengst verbetert.

Hitte- en droogtebestendige aardappels

Wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) zijn best ver met de ontwikkeling van gemodificeerde aardappels die bestand zijn tegen hitte of droogte; een uitkomst voor ontwikkelingslanden en landen die last hebben van de gevolgen van klimaatverandering. En per saldo gunstig voor de mondiale voedselvoorziening.

Gentech: de tegens

Patenten maken boeren afhankelijk

Veel voordelen van gentech blijken, in een ander licht bezien, een nadeel. Zo patenteren biotechbedrijven als Bayer hun verbeterde gentechzaden en ontstaan er monopolies op voedingsgewassen. Dat kan de voedselvoorziening juist kwetsbaar maken. Alleen landen of boeren die deze zaden kunnen betalen profiteren hiervan.

Hoe duurzaam is gentech?

Gentech-gewassen worden met name gebruikt in de industriële landbouw. Waarbij op een stuk land jaar-in-jaar-uit één gewas wordt verbouwd. Biodiversiteit verdwijnt, bodemuitputting ligt op de loer bij deze monoculturen. Ook zijn de gevolgen voor het omringende ecosysteem onvoorspelbaar als een gentech-gewas (dat bijvoorbeeld beter kan groeien in een verzilte bodem) zich hier onbedoeld verspreidt ten koste van andere (natuurlijke) soorten.

Hoe gezond is gentech?

Naast economische en ecologische kanttekeningen is er het aspect van de volksgezondheid. Met gentech is het mogelijk allergie-opwekkende of schadelijke stoffen (schimmels bijvoorbeeld) uit gewassen te verwijderen. Op het eerste gezicht levert dit gezondere producten op. Ook mag je verwachten dat gewassen die met minder bestrijdingsmiddelen toekunnen, minder restgiffen bevatten zodra ze in de supermarkt liggen. Aan de andere kant: de gezondheidseffecten van het op lange termijn consumeren van genetisch gemodificeerde producten zijn onbekend, simpelweg omdat deze technieken nog niet lang genoeg ‘onder ons’ zijn.

Ethische dilemma van gentech

Tot slot is er de ethische dimensie. Mogen mensen op dit niveau ingrijpen in de natuur? Volgens sommigen mag – nee, moet – dat als we daarmee wereldproblemen, zoals voedselgebrek, kunnen oplossen. Anderen brengen daar tegenin dat we niet zo diep en ingrijpend mogen inbreken op de natuur. Zeker niet zolang de gevolgen van dat ingrijpen onvoldoende begrepen en, bovenal, beheersbaar zijn. Kunnen we straks een designbaby bestellen met precies de oogkleur die we wensen? En hoe ver gaan we met aanpakken van erfelijke ziektes als die niet levensbedreigend zijn?

Investeert of belegt ASN Bank in gentech?

Op dit moment beleggen of investeren we niet in bedrijven die voor niet-medische doeleinden genetische modificatie op planten en dieren toepassen. De reden is dat de risico’s voor het milieu en de gezondheid en het nut op langere termijn nog onduidelijk zijn. Als je die risico’s nu neemt kun je ze niet eenvoudig terugdraaien. Beleggen in bedrijven die genetische modificatie op planten en dieren of op micro-organismen toepassen is wel een optie als dit de enige oplossing is voor een medisch probleem of aandoening. Mits dit onder gesloten omstandigheden plaatsvindt. Er mag dus geen risico bestaan dat de gemodificeerde organismen in de natuur terechtkomen. ASN Bank ziet in de toekomst wel een rol voor gentech, bijvoorbeeld om voedselbeschikbaarheid te vergroten en erfelijke ziekten te genezen. Maar alleen onder strikte voorwaarden, als de huidige technieken verder verbeteren en we beter inzicht krijgen in de effecten op de lange termijn.

Dit artikel is een geactualiseerde versie van het artikel dat in december 2020 in ons magazine Goedgeld is gepubliceerd.

      Delen op:

      Dit vind je misschien ook interessant: