Soja lijkt een logische en bewuste keuze voor iedereen die (wat vaker) plantaardig wil eten. Dit groene boontje is voedzaam, zit boordevol eiwitten en is nog lekker ook. Maar is soja wel een duurzame keuze? De boon ligt namelijk onder vuur doordat de teelt zou leiden tot ontbossing en de productieketen verre van transparant wordt genoemd.

Al duizenden jaren is soja onderdeel van het dagelijks dieet in Aziatische landen. Onder andere tempeh, tofu en miso staan daar op het menu. Pas sinds de jaren ’60 eten we in het Westen ook soja. Inmiddels vind je in elke supermarkt een ruim aanbod aan sojadranken en -yoghurt en bevatten veel populaire vleesvervangers soja. Een plantaardig alternatief voor dierlijke producten, gemaakt van bonen uit vooral Noord-Amerika, Europa of zelfs Nederland. Hoe kan dat nou onder vuur liggen?

Directe en indirecte sojaconsumptie

In de afgelopen vijftig jaar vertienvoudigde de sojaproductie. Maar van slechts 12% van alle geproduceerde sojabonen weten we hoe en waar deze is verbouwd. Daarbij eten we slechts 6% van de wereldwijd verbouwde soja direct zelf op. Bijvoorbeeld in de vorm van sojamelk of een vega-burger. Op de website van deze producten is meestal te achterhalen waar de bonen vandaan komen; met name uit Noord-Amerika en Europa. Daar ligt het probleem dus niet.

Het echte probleem zit ‘m in soja voor veevoer. Het overgrote deel van de wereldwijde soja wordt gebruikt in voer voor varkens, kippen en koeien. Door het eten van vlees, zuivel of eieren afkomstig van dit vee, krijgen we indirect soja binnen. Deze indirecte consumptie is zo’n 90% van wat we aan soja eten. En hiervan weten we dus niét hoe deze is geproduceerd. Door het eten van een hamburger of stuk kaas kun je dan zo maar bijdragen aan ontbossing, milieuvervuiling en sociale ongelijkheid.

De verwoestende effecten van de sojateelt

Op dit moment neemt de wereldwijde sojateelt meer dan 1 miljoen km² in beslag. Dat is een gebied zo groot als Frankrijk, Duitsland, België en Nederland bij elkaar. De soja die we in Nederland gebruiken voor indirecte menselijke consumptie komt vooral uit Zuid-Amerika en zorgt voor allerlei problemen. Vooral in Brazilië, waar bossen en savannes plaats moeten maken voor de productie van soja. In de Amazone werd tussen 2020 en 2021 13.235 km² regenwoud gekapt. Dat is ongeveer één derde van Nederland. In Aziatische landen speelt dezelfde problematiek.

1. Uitstoot van broeikasgassen

Het kappen van bomen voor de aanleg van sojaplantages zorgt voor nog meer COin onze atmosfeer. Bomen nemen namelijk veel meer CO2 op dan sojaplanten. En bij het omwoelen van de grond komt het plantaardig materiaal in de bodem ook nog in aanraking met zuurstof, waardoor het gaat rotten. Hierdoor komt ook weer CO2 vrij. Een proces dat wereldwijd goed is voor de uitstoot van 10% van alle broeikasgassen.

2. Vervuiling van de bodem en het water

Om soja te telen worden veel giftige bestrijdingsmiddelen gebruikt. Deze moeten de planten beschermen tegen ongedierte, maar veroorzaken ondertussen een vervuiling van de bodem en het (drink)water. Zo worden mensen en dieren in de omgeving van de plantages blootgesteld aan gif.

3. Negatief effect op kleine boeren en bevolking

Naast het veroorzaken van vervuiling kopen grote sojabedrijven in Zuid-Amerika op grote schaal land op van kleine boeren, waardoor lokale voedselproductie, werkgelegenheid en hele gemeenschappen verdwijnen. De arbeidsomstandigheden bij de grote sojaproductiebedrijven zijn vaak slecht.

Duurzame soja

In Nederland en ook internationaal is steeds meer aandacht voor duurzaam geteelde soja. Verschillende organisaties en coalities zetten zich in om natuurgebieden en mensenrechten te beschermen.

Zo hebben een aantal internationale telers, bedrijven en maatschappelijke organisaties hun krachten gebundeld in de Round Table on Responsible Soy (RTRS). Zij maakten afspraken over arbeidsomstandigheden, teeltmethoden en landgebruik die niet ten koste mag gaan van natuurgebieden.

Nederland is na China de grootste soja-importeur ter wereld en kan daardoor een belangrijke rol spelen bij de verduurzaming van de teelt. Uit de Soja Scorecard van het Wereld Natuur Fonds blijkt dat zuivelproducent FrieslandCampina, supermarktketens Albert Heijn, Jumbo en inkooporganisatie Superunie (onder meer Plus en Spar) tot de koplopers in duurzame soja behoren.

Dat Nederlandse bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen, blijkt ook uit het feit dat de Nederlandse zuivelketen de eerste sector ter wereld is, die haar volledige sojagebruik afdekt met certificaten voor verantwoorde soja, die voldoen aan de criteria van de eerdergenoemde RTRS.

 Keurmerken voor goede soja

  • Fair Trade IBD: Dit keurmerk kun je tegenkomen op sojadrank. Het is een internationaal keurmerk dat biologische landbouw, goede werkomstandigheden en eerlijke prijzen voor boeren garandeert. 
  • Keurmerkenwijzer: Voor een betere keuze in de winkel kun je de Keurmerkenwijzer checken. Sojaproducten met een goed keurmerk zijn duurzaam geteeld. Producten die aan deze eisen voldoen zijn bijvoorbeeld Alpro, Provamel, Vbites en Puur & Eerlijk van Albert Heijn.
  • Groene blaadje: Het groene blaadje is een logo voor biologische landbouw. Biologisch geteelde soja is niet genetisch gemodificeerd. Ook worden geen synthetische bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt.